Almanach Absolwentów Sienkiewicza

Odsłonięcie tablicy

W dniach 22-23 września 2007 roku odbył się w Częstochowie jubileuszowy Zjazd Absolwentów Gimnazjum i Liceum im. Henryka Sienkiewicza, gdyż w tym roku najstarsza częstochowska szkoła obchodzi 145-lecia swego powstania. W wygłaszanych przemówieniach często nawiązywano do historii szkoły przypominając ważne z wychowawczo-patriotycznego punktu widzenia jej fragmenty. Jednym z ważniejszych wydarzeń, mające miejsce niespełna rok wcześniej, było odsłonięcie tablicy poświęconej pamięci wyższych oficerów II Rzeczypospolitej, którzy byli uczniami tej niezwyczajnej szkoły. Redakcja “Sowińca” postanowiła odnotować to wydarzenie.

W dniu 6 listopada 2006 r., w popularnym częstochowskim “Sienkiewiczu” odbyło się, jednocześnie z oddawaniem do użytkowania wyremontowanej części liceum, uroczyste odsłonięcie tablicy poświęconej pamięci wybitnie zasłużonych wychowanków - późniejszych oficerów Wojska Polskiego . Na tablicy obejmującej dziewięć osób znalazło się aż pięciu generałów:

Gen. dyw. Stanisław Burhardt-Bukacki (1890-1942)
Gen. dyw. Janusz Głuchowski (1888-1964)
Gen. dyw. Marian Żegota-Januszajtis (1883-1973)
Gen. dyw. Gustaw Orlicz-Dreszer (1889-1936)
Gen. bryg. Rudolf Dreszer (1891-1958)
Płk Wacław Tokarz (1873-1937)
Płk Kazimierz Mastalerz (1894-1939)
Ppłk Wacław Głazek (1886-1941)
Ppłk Marian Skrzynecki (1891-1939)

Okolicznościowe przemówienie prezydent Częstochowy dr inż. Tadeusz Wrona rozpoczął cytatem z przemówienia Józefa Piłsudskiego, wygłoszonego w 1921 r po zakończeniu wojny w obronie niepodległości Polski:

Każdy naród posiada pomniki, które zawarły w sobie jego cierpienia i radości, jak w jednym ognisku ześrodkowując przeżycia – całych pokoleń. Takimi pomnikami są: ruiny, pola bitewne, grody, ulice, na tych ulicach domy, na których widok serca biją goręcej i łzy napływają do oczu. Są to świątynie historii, których Polska posiada tak wiele.

Odsłaniana tablica to jednak nie tylko upamiętnienie żołnierzy, wielkich patriotów II Rzeczpospolitej, lecz przede wszystkim świadectwo patriotyzmu pokolenia, które w murach tej szkoły, rosyjskiego gimnazjum, nadrzędnym celem którego było wychowywanie lojalnych poddanych cara, poznawało wartość polskości. Ale patriotyzm wynieśli głównie z domów rodzinnych; miłość do nieistniejącej na mapie ojczyzny zaszczepili im rodzice.
Wiekowo zbliżeni, jedyny wyjątek stanowił najstarszy z nich, urodzony w Częstochowie, późniejszy znakomity historyk - prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego - Wacław Tokarz. Gdy pozostali, w zdecydowanej większości byli jeszcze małymi dziećmi on kończył szkołę (dwa lata przed maturą współorganizował koła samokształceniowe). Na tajnych kompletach poznawali historię Polski, czytali zakazaną literaturę itp.
Lata szkolne pozostałej ósemki, z których starsi należeli do konspiracyjnych organizacji młodzieżowych: “Promieniści”, Związek Młodzieży Polskiej “Przyszłość” czy Organizacja Młodzieży Narodowej, miały wspólny mianownik - w 1905 r. gdy najstarszy miał 18 a najmłodszy 11 lat uczestniczyli w strajku szkolnym, domagając się polskiej szkoły. W odwecie wszyscy zostali ze szkoły usunięci. Edukację mogli dokończyć dopiero po utworzeniu szkoły polskiej, wywalczonej protestami (min. trwającym ponad rok bojkotem szkoły rosyjskiej, przy jednoczesnym zdobywaniu wiedzy na tajnych kompletach). To pierwsze, zorganizowane społecznie, polskie gimnazjum Kuropatwińskiego, zostało otwarte 16 września 1906 r. Strajkowy protest uczniowski był dla tych młodych chłopców pierwszym sprawdzianem charakterów.
W sierpniu 1914 r historia postawiła przed nimi kolejny trudny egzamin. Stanisław Burhard-Bukacki oraz Janusz Głuchowski wyruszyli walczyć o Polskę pod dowództwem Józefa Piłsudskiego z krakowskich Oleandrów w szeregach Pierwszej Kompanii Kadrowej. Wkrótce do Legionów dołączyli pozostali, razem z nestorem, będącym już pracownikiem Uniwersytetu Jagiellońskiego - Wacławem Tokarzem. Było to więc pokolenie, które “na stos rzuciło swój życia los”, pokolenie wierzące “że chcieć to móc”, którego hymnem była najdumniejsza z wojskowych pieśni “Pierwsza Brygada”.
Nie zaskakują więc późniejsze zaszłości:
- Gustawowi Orlicz-Dreszerowi, twórcy Ligi Morskiej i Kolonialnej, społeczność Gdyni ufundowała mauzoleum na brzegu Bałtyku,
- na Pęksowym Brzyzku pod Tatrami spoczął Marian Żegota-Januszajtis - komendant Polskich Drużyn Strzeleckich,
- do legendy przeszedł Kazimierz Masztalerz dowódca ostatniej w 1939 r ułańskiej szarży pod Krojantami,
- a synem poległego w końcowej fazie kampanii wrześniowej Mariana Skrzyneckiego był Piotr, twórca “Piwnicy pod Baranami”.
Prawdopodobnie nie ma w Polsce drugiej szkoły, która może pochwalić się taką liczbą bohaterskich wychowanków.
Dopełnieniem informacji, oddającym atmosferę opisywanej uroczystości, niech będą podane niżej skrótowo: historia szkoły i biogramy umieszczonych na tablicy bohaterów.

Historia szkoły .

Początek częstochowskiego gimnazjum, będącego dziś IV Liceum Ogólnokształcącym im. H. Sienkiewicza, dała szkoła powiatowa specjalna założona w 1862 roku. Szkoła ta posiadała 5 klas i mieściła się w budynku poklasztornym sióstr Mariawitek, przy Alei Najświętszej Marii Panny nr 56 (gdzie do dzisiaj znajduje się jej siedziba). W 1865 roku owa szkoła liczyła 226 uczniów i 9 nauczycieli
Mimo trudów życia w zaborze rosyjskim częstochowianie podejmowali starania zmierzające do przekształcenie szkoły w progimnazjum. W 1865 r uzyskano zgodę na zmianę, do której doszło dopiero w 1867 r.. Od tego momentu w historii miasta datuje się powstanie pierwszego 4-klasowe progimnazjum filologiczne, które dało podwaliny dzisiejszemu liceum. Językiem wykładowym był oczywiście język rosyjski. Język polski został wprawdzie dopuszczony do nauki dla Polaków wyznania rzymskokatolickiego, jako przedmiot nadobowiązkowy, ale carski ukaz zaznaczał, iż winien być wykładany po rosyjsku, a specjalne zarządzenie zabraniało rozmawianie w szkole po polsku. W następnych latach, dzięki łaskawości władz carskich, dodawano corocznie po jednej klasie i w ten sposób powstało pełne 8-klasowe gimnazjum.
Okres ostatniego dwudziestolecia XIX w. to dla częstochowskiego gimnazjum czas zmagania się z przeciwnościami finansowymi i organizacyjnymi. Czasem udawało się zjednać niektórych urzędników rosyjskich, ale były to nader rzadkie przypadki łaskawości. W początkach XX-go stulecia w Częstochowie, tak jak i w innych miastach wyczuwało się nadchodzące zmiany polityczne, których przykładem były np. strajki w 1905 r. Uczestniczyła w nich także młodzież częstochowskiego gimnazjum, okazując swoją niechęć do zaborcy i walcząc o polską szkołę. Wielu uczniów tamtych roczników za udział w manifestacjach pozbawionych zostało praw uczniowskich i otrzymało “wilcze bilety”.
Gdy I wojna światowa “zmieniła” granicę zaborów, w 1915 roku w budynku szkolnym, po uzyskaniu zezwolenia władz niemieckich, rozpoczęła się regularna nauka w klasach – początkowo – o profilu realnym i filologicznym. Była to wówczas ośmioklasowa szkoła o nazwie: Gimnazjum Męskie Towarzystwa Opieki Szkolnej w Częstochowie, mająca niemal od początku znakomitych pedagogów, jak np. prof. Władysław Tatarkiewicz i inni. Ważnym wydarzeniem było ufundowanie szkole sztandaru oraz nadanie imienia patrona (22 listopada 1916). Odtąd jej pełna nazwa brzmiała: Towarzystwo Opieki Szkolnej - Gimnazjum Miejskie im. Henryka Sienkiewicza.
W kolejnych latach organizowano szereg inicjatyw oświatowo-wychowawczych, których celem było kształcenie młodzieży w duchu patriotyzmu i samopomocy koleżeńskiej - powstały: drużyna harcerska, orkiestry szkolne: dęta i smyczkowa, a także “spółdzielnia uczniowska” pomocy na rzecz biednych kolegów, wydająca własne pismo “Nasz Świat”.
W roku 1918, po odzyskaniu niepodległości, budynek gimnazjum przekazano na własność państwu polskiemu i zmieniono nazwę szkoły, na I Gimnazjum Państwowe im. H. Sienkiewicza w Częstochowie. Gorące lata 1918/21 przyniosły wiele zmian, także w życiu szkoły. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w budynku szkoły znajdował się szpital Czerwonego Krzyża, a w czasie III Powstania Śląskiego szpital powstańczy. Wówczas także zginęło w walkach wielu uczniów szkoły, których nazwiska upamiętniała ufundowana tablica, która została zniszczona przez hitlerowców (w czasie II wojny światowej).
Po burzliwych latach dwudziestych, rozpoczęto okres intensywnej rozbudowy szkoły. W tym czasie przebudowano parter, powstała sala gimnastyczna i dom dla dyrektora, pracownie i klasy lekcyjne. W dawnym ogrodzie przyklasztornym założono ogród zoologiczny z dużą ilością zwierząt i ptaków, ogród botaniczny i obserwatorium astronomiczne wraz ze stacją meteorologiczną. Popularny w Częstochowie “Sienkiewicz” zyskiwał miano najpopularniejszej i dającej prestiż szkoły. W 1932 r. w wyniku reformy szkolnictwa zmieniono ustrój szkoły. W miejsce ośmioklasowego gimnazjum powstało gimnazjum czteroletnie oraz dwuletnie liceum. Szkoła posiadała wydziały: matematyczno-fizyczny i przyrodniczy, zaś biblioteka szkolna liczyła 8 tys. tomów.
Lata 1939/45 to mroczny okres istnienia szkoły. Oficjalnie nie istniała, ale profesorowie i rodzice zdołali stworzyć dobrze zorganizowane tajne nauczanie, czego efektem było wydanie w czasie okupacji ponad 200 świadectw dojrzałości.
Powojenne lata odcisnęły na “Sienkiewiczu”, jak na całym szkolnictwie średnim, nie do końca przemyślane reformy, jak choćby wprowadzenie “11-latki”, ale w których również dokonano dalszej rozbudowy. Dzisiejsze IV Liceum Ogólnokształcące im. H. Sienkiewicza w Częstochowie to dwukondygnacyjny budynek składający się z 24 sal, w których pomad 50 wysoko wykwalifikowanych pedagogów wykłada ponad tysiącu uczniom tworzącym 31 klas o profilach: ogólnym, matematyczno-fizycznym, biologiczno-chemicznym, o poszerzonym programie języków (angielskiego i niemieckiego), o profilu informatycznym i sportowym.

Wychowankowie szkoły - oficerowie II Rzeczypospolitej

Stanisław Burhardt-Bukacki (1890-1942)
Urodził się 8 stycznia 1890 r. w Cannes (Francja) jako syn Jana (obywatela ziemskiego) i Salomei Otylii z Dąbkowskich. Pochodził z zasłużonej na polu niepodległościowym rodziny kurlandzkiej - dziad powstaniec listopadowy, ojciec styczniowy. Uczęszczał do gimnazjum rządowego w Częstochowie. Za udział w strajku szkolnym w 1905 roku został usunięty ze szkoły. Od 1906 r. uczył się w polskim gimnazjum Kuropatwińskiego(por. M). Po maturze (1910) podjął studia na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej. Wstąpił również do Związku Strzeleckiego i Polskich Drużyn Strzeleckich.
Po ukończeniu kursu podchorążych Polskich Drużyn Strzeleckich w lutym 1913 r. został mianowany szefem sztabu okręgu lwowskiego, a w marcu 1914 okręgu warszawskiego. W sierpniu1914 r. otrzymał przydział do 1 Kampanii Kadrowej na dowódcę III plutonu. Od października 1914 r. dowodził bonem 1 pp. a w kwietniu 1915 r. już jako kpt został oficerem sztabowym I Brygady Legionów Polskich, zaś w grudniu 1916 r. został d-cą 5 pp., uczestnicząc we wszystkich bitwach I Brygady. Po kryzysie przysięgowym i wyjściu z internowania w listopadzie 1918 r. został dowódcą POW na obszar okupowany przez Austriaków. W bitwie warszawskiej dowodził 8 DP, a następnie walczył w rejonie Tarnopola i Zborowa. Krótko kierował Centrum Wyszkolenia DOGen. Warszawa aby powrócić do macierzystej dywizji, gdzie został awansowany na gen. bryg. (1924).
Czynnie uczestniczył, po stronie Piłsudskiego, w przewrocie majowym poczym krótko był Szefem Sztabu Generalnego, a następnie Inspektorem Armii. W latach 1931-1933. powierzono mu na 3 lata przewodnictwo polskiej delegacji na konferencję rozbrojeniową w Genewie. W 1936 r. awansował na stopień gen. dyw.
Podczas kampanii wrześniowej został mianowany na szefa Polskiej Misji Wojskowej we Francji gdzie uczestniczył w ewakuowaniu oddziałów polskich z Francji do Wielkiej Brytanii, a następnie został dowódcą Obozów i Oddziałów WP w Szkocji. Na skutek intryg w kołach wojskowych Burhardt-Bukacki został odwołany z pełnionej funkcji. Wówczas to wycofał się z życia wojskowego i politycznego.
Zmarł 6 czerwca 1942 r. w Edynburgu gdzie został pochowany.
Odznaczony: Krzyżem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Orderem Polonia Restituta 4 i 3 kl., czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, francuską Legią Honorową 5 i 3 kl.

Janusz Głuchowski (1888-1964)
Urodził się 6 sierpnia 1888 r. jako syn Mariana i Marii z Ziółkowskich w majątku Bukowa na ziemi piotrkowskiej. W latach szkolnych, w rosyjskim gimnazjum w Częstochowie, należał do tajnej organizacji gimnazjalistów “Promieniści”, brał udział w 1905 r. w strajku szkolnym za co został usunięty ze szkoły i naukę kontynuował w polskim gimnazjum Kuropatwińskiego.
W tym samym roku wstąpił do organizacji bojowej PPS i został ranny w czasie akcji na urząd gminy w okolicach Częstochowy. W domu na ręcznej drukarni kopiował i kolportował “Robotnika”. Aresztowany uciekł i wyjechał do Belgii, gdzie studiował na Politechnice w Liége. Tam w 1909 r. założył oddział Związku Walki Czynnej. Z czasem został zastępcą dowódcy Związku Strzeleckiego na Belgię. W 1912 r. skończył oficerską szkołę Związku Strzeleckiego w Stróży pod Krakowem, uzyskując stopień oficera Związku Strzeleckiego i odznakę “Parasol”. W 1914 r. był zastępcą “Beliny” w patrolu “Siódemki", który 2 sierpnia 1914 r., jako pierwszy przekroczył kordon zaboru rosyjskiego. Następnie w 1 p. uł. przechodził kolejne szczeble aż do dowódcy. Po kryzysie przysięgowym internowany w Beniaminowie, a następnie więziony w Niemczech w twierdzy w Werl.
Po zwolnieniu, na rozkaz Rządu Polskiego uformował równocześnie w Lublinie, Kraśniku i Zamościu 3 p. uł. (późniejszy 7 Pułk Ułanów Lubelskich), którym już jako major (awansowany przez Rydza-Śmigłego) dowodził w wielu zwycięskich bitwach. W czerwcu 1920 r. awansowany bezpośrednio na pułkownika, a w lipcu objął (po chorym “Belinie”) dowodzenie 1 Brygadą Jazdy, z którą walczył w Małopolsce Wschodniej i na Wołyniu, wykazując wybitny talent operacyjny. Po ukończeniu kursu w Centrum Wyższych Studiów Wojskowych (1924/1925) dowodził 2, a następnie 4 Dywizją Kawalerii we Lwowie i w 1927 r. awansował na gen. bryg. W latach 1930-1933 pełni obowiązki Komendanta Centrum Wyższych Studiów Wojskowych, poczym przeszedł do Przemyśla na stanowisko dowódcy Okręgu Korpusu X. W 1935 r. objął stanowisko I wiceministra spraw wojskowych.
We wrześniu 1939 r. internowany, z całym rządem w Rumunii, gdzie przebywał do końca 1940 r. Przedostał się następnie na Środkowy Wschód, skąd w styczniu 1941 r. został powołany do Londynu, gdzie został generałem do zleceń przy Wodzu Naczelnym. We wrześniu 1943 r. został mianowany dowódcą Jednostek Wojska w Wielkiej Brytanii (podlegały mu wszystkie oddziały Wojska Polskiego znajdujące się na terenie Wielkiej Brytanii) i pozostawał na tym stanowisku aż do 1945 r. W tymże roku (27 maja) otrzymał awans na stopień gen. dyw. Zdecydowane stanowisko gen. Głuchowskiego względem Rosji oraz w sprawie równych uprawnień dla znajdujących się na terenie Niemiec byłych jeńców wojennych z kampanii wrześniowej i AK, spowodowało, że we wrześniu 1945 r. został oddany do dyspozycji MON.
Na emigracji był jednym z twórców Instytutu Józefa Piłsudskiego, a z czasem jego prezesem, aż do śmierci oraz prezesem licznych organizacji kombatanckich. Zmarł w Londynie 11 czerwca 1964 r. i został pochowany na Old Brompton Cementary.
Odznaczenia: VM 5 kl., PR 3 kl., KNzM, trzykrotnie KW, ZKZ oraz zagraniczne francuska Legia Honorowa, brytyjskie, łotewskie i rumuńskie.

Marian Żegota-Januszajtis (1889-1973)
Urodził się 3 kwietnia w Mirowie (obecnie dzielnica Częstochowy), był synem Konstantego (nauczyciela szkoły ludowej) i Marii ze Staszewskich (córki powstańca styczniowego). Swoją edukację, po ukończeniu szkoły początkowej, od 1900 r. odbywał w rosyjskim rządowym Gimnazjum. Od początku nauki gimnazjalnej związał się z młodzieżowym ruchem niepodległościowym, tj. z Organizacją Młodzieży Narodowej “Przyszłość” i “Sokołem”. Wziął czynny udział w strajku szkolnym w 1905 r. w wyniku czego od 1906 r. naukę kontynuował w polskim gimnazjum Kuropatwińskiego. W tymże roku jako delegat uczestniczył w zjeździe Związku Młodzieży Polskiej “ZET” w Krakowie. Aresztowany w 1907 r. za działalność niepodległościową, był więziony przez kilka tygodni w Częstochowie. Po ukończeniu gimnazjum (1908) wyjechał do Dublan koło Lwowa gdzie podjął studia rolnicze.
W okresie studenckim (lata 1909-1911), został współzałożycielem tajnego związku wojskowego “Armia Polska”. W ostatnich dwóch latach studiów pełnił funkcję naczelnego komendanta Polskich Drużyn Strzeleckich.
W 1914 r. Januszajtis rozpoczął służbę w legionach Polskich jako dowódca I Batalionu 1 pp. Jeszcze tego samego roku (15 sierpnia 1914) Naczelny Komitet Narodowy delegował go na teren Krakowa z zadaniem utworzenia tam 2 pp., który po sformowaniu poprowadził na front. Od 16 października 1916 r. już w randze pułkownika dowodził I Brygadą Legionów. Następnego roku poślubił Zofię Jelita Wybrocką; ślub odbył się na Jasnej Górze. W 1918 r. objął stanowisko wicedyrektora Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu i Rady Regencyjnej. Od listopada 1918 r. był dowódcą Okręgu Generalnego Białystok i Grupy Operacyjnej “Łapy”. Za udział w nieudanym zamachu na rząd Moraczewskiego (5 stycznia 1919) został na krótko aresztowany. Po uwolnieniu przez rok pozostawał w rezerwie.
Ponowne powołanie Januszaitisa do służby wojskowej nastąpiło 1 lutego 1920 r. kiedy powierzono mu dowództwo Obozu Warownego “Chełmno”, a następnie dowództwo 12 DP. Podczas wojny z bolszewikami został ranny na Ukrainie. W dwa lata później został zweryfikowany w stopniu generała brygady, a w 1924 r. został awansowany na generała dywizji.
W latach 1924-1926, po objęciu posady wojewody nowogrodzkiego Januszajtis przeszedł w stan spoczynku. Zmobilizowany został dopiero podczas kompani wrześniowej 1939 r. z równoczesnym delegowaniem do sztabu dowództwa obrony Lwowa. Po upadku miasta został aresztowany przez Rosjan i osadzony w moskiewskim więzieniu. Po uwolnieniu w sierpniu 1941 r. wyjechał do Wielkiej Brytanii i zgłosił się do dyspozycji Naczelnego Wodza. W latach 1942-1947 pełnił funkcje inspektora do spraw Zarządu Wojskowego w Londynie oraz przewodniczącego Wojskowego Trybunału Orzekającego.
Zmarł 24 marca 1973 r. w Crowley w Wielkiej Brytanii. Po ekshumacji jego ciało przewiezione zostało do Zakopanego i pochowane na nowym cmentarzu.
Odznaczenia: VM 5 kl., PR 3 kl., KN, czterokrotnie KW.

Gustaw Orlicz-Dreszer (1889-1936)
Urodził się w Jadowie pod Warszawą. Uczęszczał do gimnazjum rządowego w Częstochowie gdzie od 1904 r. należał do Organizacji Młodzieży Narodowej. Za udział w strajku w1905 r. został usunięty ze szkoły, a od 1906 r kontynuował naukę w pierwszym polskim gimnazjum. Studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, handel na uniwersytecie w Liége w Belgii oraz w Akademii Eksportowej w Hawrze.
Z wybuchem I wojny światowej został powołany do armii rosyjskiej jako podporucznik rezerwy kawalerii ale po 2 tygodniach zdezerterował wraz ze swoim szwadronem przechodząc do strzelców Józefa Piłsudskiego. Walczył jako oficer w 1 p. uł. Po kryzysie przysięgowym był internowany w Szczypiornie, później w Havelbergu, Rastadt i Werl. Po zwolniony w 1918 r. został mianowany przez dowódcę POW Edwarda Rydza-Śmigłego komendantem okręgu wojskowego w Chełmie. Po rozbrojeniu stacjonującego tu garnizonu Austriackiego zarządził pobór do 1 p. szwol. i 35 pp. Do polskiej armii zwerbował także czeskich dezerterów z armii austro-węgierskiej i włoskich jeńców wojennych.
W wojnie polsko-bolszewickiej dowodził m. in. IV Brygadą Jazdy, a następnie 2 Dywizją Jazdy. W latach 1921-1923 był inspektorem kawalerii. W 1923 r. awansował na stopień gen. bryg. i dowodził 2, a następnie 3 Dywizją Kawalerii.
W 1925 r. kiedy w Polsce sytuacja polityczna była chwiejna, rządy zmieniały się co kilka miesięcy, przewodził udającej się do Sulejówka grupie kilkudziesięciu wyższych oficerów WP składającej Marszałkowi propozycję zaprowadzenia w kraju porządku i oferującej swoje poparcie. W czasie przewrotu majowego (1926) dowodził zbuntowanymi wojskami.
Był jednym z założyciel Ligi Morskiej i Kolonialnej i od 1930 r. jej Prezesem Zarządu Głównego. W latach 1930-1936 był inspektorem armii, a od 1936 r. inspektorem obrony powietrznej państwa. W 1931 r. został awansowany na gen. dyw.
Zginął w katastrofie lotniczej koło Orłowa, został pochowany na Cmentarzu Marynarskim w Oksywiu.
Odznaczony: m.in. VM, czterokrotnie KW.

Rudolf Dreszer (1891-1858)
Urodził się 27 lutego 1891 r. w Grodzisku pod Warszawą jako syn Jana i Emilii. W 1900 r. wraz z rodzicami przeniósł się do Częstochowy, gdzie jego ojciec założył prywatną kancelarię adwokacką. W tym samym roku podjął naukę w rosyjskim Gimnazjum Filologicznym. Tam też wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej “Przyszłość" i uczestniczył w tajnych kompletach samokształceniowych. Wziął czynny udział w zorganizowanym w 1905 r. strajku, za co został ze szkoły wydalony, a następnie uczestniczył w bojkocie szkoły rosyjskiej, ucząc się na tajnych kompletach, aż do czasu utworzenia w 1906 r., gimnazjum polskiego Kuropatwińskiego. Następnie studiował na Politechnice w Liége (Belgia), gdzie ukończył Wydz. Elektryczny.
W latach 1914-1917 służył w wojsku rosyjskim, później w I Korpusie Polskim w Rosji. Od 1918 r w Wojsku Polskim. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Postrzegany jako zdolny i energiczny oficer, ukończył Szkołę Sztabu Generalnego (1920-1921) i został dowódcą 1 Dywizji Kawalerii, a następnie Brygady Kawawalerii “Suwałki” (1932). Będąc dowódcą Wileńskiej Brygady Kawalerii doczekał się awansu na gen. bryg. (1937).
W kampanii wrześniowej 1939 r. dowodził m. in. grupą operacyjną Armii “Prusy”. Później przedostał się do Francji, gdzie dowodził 4 Dywizją Piechoty. W październiku 1940 r. został dowódcą 5 Kadrowej Brygady Strzelców I Korpusu w Szkocji.
Po demobilizacji osiedlił się w Kanadzie, a następnie przeniósł się do Waszyngtonu, gdzie zmarł 22 października 1958 r.
Odznaczony m. in. VM 5 kl., PR 4 kl., dwukrotnie KW.

Kazimierz Władysław Mastalerz (1894-1939)
Urodził się 20 listopada w Czeladzi jako syn Jana (maszynisty kolejowego) i Zofii Dobke. Po osiągnięciu wieku szkolnego, znalazł się w Częstochowie, gdzie w 1904 r. rozpoczął naukę w miejscowym rządowym Gimnazjum. Za czynny udział w strajku szkolnym w1905 r. został jak inni z gimnazjum karnie usunięty. Dalszą naukę kontynuował w powstałym w 1906 r. polskim gimnazjum. W tym okresie związał się z Organizacją Polskiej Młodzieży Narodowej oraz ze skautingiem, był głównym współzałożycielem częstochowskiej drużyny skautowej im Waleriana Łukasińskiego.
Przeniósł się następnie do Warszawy, gdzie podjął naukę W niedługim czasie za działalność konspiracyjną na tamtym terenie został aresztowany przez władze carskie. Po uwolnieniu przeniósł się do Lwowa, gdzie po dwóch latach zdał egzamin maturalny. Tam też rozpoczął studia na politechnice, które przerwał wybuch I wojny światowej. Masztalerz wstąpił wówczas do 1 p. uł. Legionów Polskich, w którym walczył w latach 1914-1916 na terenie Królestwa Kongresowego, m.in. w szarży ułanów pod Arcelinem???. Za odmowę przysięgi na wierność Radzie Regencyjnej w 1917 r został internowany w Szczypiornie, a w latach 1917-1918 przebywał w Łomży.???
Po uwolnieniu w 1918 r. walczył w obronie Lwowa, następnie związał się ze stacjonującym w Warszawie 1 p. szwol. gdzie awansował na podporucznika (kwiecień 1919). Przeniesiony następnie na dwa lata do Korpusu Ochrony Pogranicza awansował na majora (maj 1926) po czym wrócił do swojego macierzystego pułku w Warszawie, gdzie przebywał do 1930 r., w którym uzyskał awans na podpułkownika. W marcu tego roku przeniesiony został do Krakowa, gdzie powierzono mu dowództwo 8 p. uł. im. ks. Józefa Poniatowskiego. Tu został awansowany do stopnia pułkownika (1934). W 1939 r., kiedy nieuchronnie zbliżała się agresja hitlerowska, Masztalerz na mocy otrzymanego rozkazu przeniesiony został do Grudziądza, gdzie 1 VIII objął dowództwo 18 Pułku Ułanów Pomorskich.
1 wrześniu 1939 r. ze swoim pułkiem zajął pozycje obronne na płd. od Chojnic. Zginął w pobliżu wsi Krojanty prowadząc na czele dwóch szwadronów pułku atak na pozycje niemieckiej 20 Dywizji Piechoty, która ścigała polskie odziały Grupy Operacyjnej “Czersk”, wycofujące się ku przeprawie na Brdzie. Został pochowany w pobliżu miejsca w którym zginął.
Odznaczenia: VM 5 kl., KN, KW czterokrotnie, ZKZ,
Serbsko-chorwacko-słoweńskim: Korona Romania 4 kl., Medal Waleczności

Wacław Tokarz (1873-1937)
Urodził się 6 czerwca 1873 r. w Częstochowie, syn Waleriana (inż. budowy dróg i mostów) i Marii Rubach. Po skończeniu szkoły elementarnej chodził do gimnazjum rosyjskiego, gdzie w tym czasie prowadzono silną rusyfikację młodzieży. Dwa lata przed maturą uczniowie założyli w szkole koło samokształceniowe. Na tajnych kompletach poznawali historię Polski, głównie porozbiorową zawartą w pismach Józefa Szujskiego, czytali zakazaną literaturę. Po pewnym czasie zaczęto wydawać własne pismo “Nasze Kółko” , którego był filarem (wydrukował w nim studium historyczne o bitwie pod Stoczkiem). W 1892 roku zdał maturę i rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Po napisaniu rozprawy doktorskiej “Izba poselska za czasów Zygmunta Augusta” został asystentem. Jednocześnie zaczął uczyć w szkole żeńskiej i podjął pracę badawczą na temat powstań kościuszkowskiego i styczniowego. W 1905 roku wydał dwutomowe dzieło poświęcone ostatnim latom Hugona Kołłątaja. Na podstawie tej pracy habilitował się, otrzymując tytuł docenta i od nowego roku akademickiego rozpoczął wykłady na uniwersytecie. W 1908 roku wyjechał na stypendium do Paryża i po powrocie został profesorem nadzwyczajnym historii powszechnej i austriackiej, a w rok później profesorem zwyczajnym tych przedmiotów.
Te zajęcia nie przeszkadzały mu w angażowaniu się w organizacjach niepodległościowych. Od 1901 r. współuczestniczył wraz z Żegotą-Januszajtisem i Mieczysławem Norwid-Neugebauerem w organizowaniu Polskich Drużyn Strzeleckich. Uczestniczył w wielu ćwiczeniach wojskowych i nawiązywał współpracę tej organizacji ze Związkiem Strzeleckim. Podczas wakacji w 1914 roku zajmował się organizacją szkoły wojskowej drużyniaków w Nowym Sączu.
Wybuch wojny zastał go w Krakowie. Był zwolennikiem podporządkowania Polskch Drużyn Strzeleckich, liczących przeszło 4 tys. członków, komendzie Józefa Piłsudskiego. Po zakończeniu mobilizacji opuścił uczelnię i w stopniu szeregowca wstąpił do 2 Pułku Legionów. Wkrótce został zastępcą szefa Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. Usiłował jednak powrócić do służby w szeregach. W 1915 roku otrzymał przeniesienie do I batalionu uzupełniającego 1 Brygady Legionów Polskich w Kozienicach, gdzie jako aspirant oficerski wykładał przeważnie historie polską. Następnie został mianowany referentem wydawnictw naukowych Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu w Warszawie.
Wśród tylu różnych zajęć miał czas, by zajmować się działalnością naukową - w 1915 roku opracował zbiór relacji Legiony na polu walki i wydał pracę o żołnierzach Kościuszki, a w dwa lata później obszerną monografię Armia Królestwa Polskiego (1815-1830), redagował również Biblioteczkę Legionisty. Pod koniec 1917 roku został kierownikiem Wydziału Prac Naukowych przy Tymczasowej Radzie Stanu i już w styczniu wydał pierwszy numer miesięcznika wojskowego “Bellona”, przeznaczonego dla kadry oficerskiej odradzającego się Wojska Polskiego.
Po odzyskaniu niepodległości został szefem Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego. Miała to być instytucja zajmująca się wydawaniem prac historyczno-wojskowych, regulaminów służbowych, archiwistyką, bibliotekarstwem wojskowym i propagandą.
Praca w wojsku pochłonęła go tak dalece, że jesienią 1920 zrezygnował z zajmowanej dotąd na Uniwersytecie Jagiellońskim katedry profesorskiej. Władze wojskowe przyznały mu w sierpniu 1920 r. stopień kapitana, by po roku awansować na pułkownika. Kierując Instytutem, zajął się ponownie pracą naukową - jest autorem ponad 250 prac naukowych.
Po zajęciu stanowiska opozycyjnego w stosunku do Józefa Piłsudskiego opuścił armię. W 1928 r. rozpoczął zajęcia z nowożytnej historii Polski na Uniwersytecie Warszawskim. Zmarł 3 maja 1937 r. mieszkając w Krakowie i Warszawie.

Wacław Głazek (1886-1941)
Urodził się 26 września 1886 roku w Sandomierzu jako syn Jana (prezydenta Częstochowy w latach 1902-1915) i Teresy z Tarłów. Już jako nastolatek rozpoczął działalność patriotyczno-niepodległościową (relegowany ze szkoły za podarcie portretów cesarskich). Z gimnazjum rządowego, do którego następnie uczęszczał został usunięty za udział w strajku szkolnym w 1905 r. Powrót do szkoły zawdzięczał wstawiennictwu ojca, prezydenta miasta. Konsekwencją przynależności do Koła Młodych PPS Frakcji Rewolucyjnej był kolportaż nielegalnej literatury i broni.
Po zdaniu matury studiował na wydziale fizyczno-matematycznym uniwersytetu w Kazaniu, potem w Instytucie Inżynierii Dróg i Komunikacji w Petersburgu. Był członkiem Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. Angażował się również werbunek młodych ludzi do “Strzelca”.
W I wojnie światowej walczył w armii rosyjskiej (1915-1917) uczestnicząc także w rewolucji październikowej - był nawet delegatem armii na Zjeździe Rad Robotniczych i Żołnierskich. We wrześniu 1917 wstąpił do I Korpusu Polskiego. Od początku 1918 r. należał do POW - był szefem sztabu okręgu częstochowskiego tej organizacji. 11 listopada 1918 r. brał udział w rozbrajaniu Niemców w Warszawie, a następnie współorganizował w Częstochowie 27 pp. z którym walczył w wojnie polsko-bolszewickiej.
Po wojnie studiował na Politechnice Lwowskiej, potem na Politechnice Warszawskiej i w 1924 r. otrzymał dyplom inżyniera. Służbę wojskową zakończył w 1934 r. w randze podpułkownika inżynierii i saperów. Po przejściu do rezerwy pracował w Ministerstwie Poczt i Telegrafów. W czasie kiedy został powołany na stanowisko tymczasowego prezydenta Łodzi Wacław Głazek był dyrektorem warszawskich tramwajów i autobusów
11 października 1939 r. w Wilnie został uwięziony przez NKWD, następnie przewieziony do Moskwy, gdzie na Łubiance był przetrzymywany w celi z gen. Władysławem Andersem. Przypuszczalnie zamordowany przez NKWD po 21 czerwca 1941 r.

Marian Skrzynecki (1891-1939)
Ur. 9 października 1891 r. w Piotrkowie Trybunalskim jako syn Józefa (nadkonduktora Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, działacza niepodległościowego) i Pauliny z Grottów (1860-1922), wnuk Ludwika Skrzyneckiego, ziemianina, powstańca (1863-1864).
W 1900 r. wraz z rodzicami przeniósł się z Piotrkowa do Częstochowy, gdzie w 1902 rozpoczął naukę w gimnazjum rządowym. W 1905 r. jako członek organizacji młodzieżowej “Promieniści” brał udział w tzw. strajku szkolnym, po którym został usunięty z gimnazjum. Od 1906 r. uczęszczał do gimnazjum polskiego (W. Kuropatwińskiego). W 1908 r. został członkiem Związku Młodzieży Postępowej (od 1910 Związku Młodzieży Postępowo- Niepodległościowej); prowadził działalność oświatową w środowiskach robotniczych i włościańskich na terenie powiatu częstochowskiego.
Od 1908 r. należał do PPS-Frakcji Rewolucyjnej. 26 września tego roku został zatrzymany wraz z bratem Walerianem i krótko był przetrzymywany w areszcie częstochowskim. Nie zaniechał działalności w PPS; w 1909 r. wszedł do Okręgowego Komitetu Robotniczego (OKR) PPS-FR w Częstochowie, a jesienią t. r. został przyjęty do szóstki bojowej Organizacji Bojowej PPS-FR utworzonej z młodzieży gimnazjalnej. W lipcu i sierpniu 1910 r. uczestniczył w Krakowie w kursie instruktorsko-bojowym (tzw. III szkole bojowej) PPS-FR i Zw. Walki Czynnej. Po ukończeniu kursu brał udział w reorganizacji częstochowskiej PPS-FR. W grudniu t. r. podczas licznych aresztowań członków PPS-FR po zdradzie A. Sukiennika, pomógł w opuszczeniu Częstochowy Stanisławowi Radkowi kierującemu miejscowym OKR PPS-FR, a w styczniu 1911 r. sam wyjechał z miasta.
Przebywał w Krakowie, następnie we Lwowie, gdzie studiował na tamtejszej politechnice. Działał w ZWC, a później Związku Strzeleckim.
W sierpniu 1914 r. wstąpił do Lotnego Oddziału Wywiadowczego przy oddziałach strzeleckich (później I Brygada Legionów Polskich). Wyróżnił się w akcji bojowej na tyłach wojsk rosyjskich pod Bodzentynem. Służył w 1 szwadronie ułanów (następnie jako rotmistrz w 1 p. uł.) Władysława Beliny-Prażmowskiego. W czasie tzw. kryzysu przysięgowego w 1917 był internowany w Szczypiornie, później w Łomży.
Zwolniony w lipcu 1918 r., w stopniu ppor. był adiutantem mjr. Janusza Głuchowskiego, dowódcy 7 p. uł. W 1919 r. skierowano go na przeszkolenie do Szkoły Jazdy, skąd wiosną 1920 r. powrócił do pułku walczącego z bolszewikami na froncie litewsko-białoruskim nad Dźwiną. Odznaczył się męstwem dowodząc 2 szwadronem, który 12 czerwca 1920 r. odpierał wielogodzinne, zaciekłe ataki nieprzyjaciela na pozycję koło folwarku Dregucze. W lipcu i sierpniu t. r. brał udział w walkach na Wołyniu, gdzie odniósł lekką ranę. Ponownie ranny 4 września t. r. pod Gulbieniszkami na Suwalszczyźnie, został odesłany do szpitala polowego.
Po zakończeniu wojny opuścił 7 p. uł. i do końca 1922 r. był adiutantem Piłsudskiego w Belwederze. Pełnił następnie służbę w kancelarii wojskowej prezydenta RP. Po 1926 r. skierowany został na kurs dowódców szwadronów w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu.
Po jego ukończeniu w 1927 r. powrócił do 7 p. uł. obejmując funkcję kwatermistrza. W latach 1930-32 był dowódcą szwadronu w Korpusie Ochrony Pogranicza w Dederkałach k. Krzemieńca. Od 1932 był zastępcą dowódcy 8 psk, awans na ppłk. otrzymał w 1935 r.
W 1937 r. został zastępcą dowódcy, a od sierpnia1939 r. dowódcą 7 p. uł., który prowadził w kampanii 1939 r. Po bitwie pod Suchowolą podzielił podległy mu oddział i wraz z dwoma oficerami przedzierał się na Węgry. Podczas próby zatrzymania przez żołnierzy sowieckich i milicjantów ukraińskich 22 września we wsi Krukienice został ciężko ranny. Przewieziony do szpitala w Mościskach zm. 3 października 1939 r. Pochowano go na tamtejszym cmentarzu w zbiorowej mogile.
W małżeństwie (od 1925) z Magdaleną Adelą Endelman miał dwóch synów: Józefa (1928-1997) i Piotra (1930-1997), założyciela “Piwnicy pod Baranami” w Krakowie.
Odznaczenia: VM 4 kl., KN, PR 5 kl., KW (3krotnie), V kl., ZKZ.
Redakcja "SOWIŃCA" składa serdeczne podziękowania: przede wszystkim p. Wiesławowi Hutnemu, również , mieszkającemu w Kanadzie absolwentowi "Sienkiewicza", za przekazanie informacji o opisanych uroczystościach oraz panom Juliuszowi Sętowskiemu i Aleksandrowi Cieślakowi za wyrażenie zgody na skorzystanie z ich opracowań.

[Komentarze (0)]